Walitti dhufeenyi dhiiraa fi dubartii wantoota garaagaraa irratti hundaa’a. Akkuma dhiironni qaama dubartootaa keessatti iddoo adda addaa jaallatan, dubartoonnis qaama dhiiraa keessatti bakka adda addaa jaallatu. Sababni isaas kan walitti dhufeenya jaalalaa, hawwii, akkasumas wantoota sammuu fi qalbii isaanii hawatan irratti hundaa’a. Iddoo dubartoonni hedduun dhiira keessatti jaallatan keessaa muraasni:
---
1. FUULA (FAKKAN, IJA, FI SEEFTEE)
Fuulli dhiiraa dubartootatti haala miira, haqa, fi iccitii guddaa agarsiisuu danda’a. Dubartoonni fuula dhiiraa keessatti:
Ija: Ijji dhiiraa humna fi amantaa ibsuuf nama gargaara. Ijji garmalee guutuu fi ifaa ta’e dubartoota biratti jaalatama.
Seefti: Seeftiin dhiiraa miira namaa mul’isuuf gahee guddaa qaba. Seefti tasgabbaa’aa fi of-amantaa qabu dubartoota biratti fudhatama guddaa argata.
Fakkan: Fuulli tasgabbaa’aa, of-jajjabii, fi gara-laafina agarsiisu, dubartoota biratti jaalatama.
Sababoota:
Fuulli miira namaa ibsa.
Ijji amantaa fi tasgabbii ibsuu danda’a.
Fakkiin dhiiraa miira of-jajjabummaa agarsiisaa waan ta’eef dubartoonni jaallatu.
---
2. SAGALEE FI DUBBII
Sagaleen dhiiraa dubartoota irratti dhiibbaa guddaa qaba. Sagaleen tasgabbaa’aa fi dhageettii gaarii qabu jaalatama. Dubartoonni sagalee dhiiraa keessatti:
Sagalee gadi fageenya qabu fi tasgabbaa’aa jaallatu.
Haala dubbii dhiiraa ilaalanii jaalala isaanii ibsu.
Sagaleen dhageettii fi tasgabbii qabu jaalatama.
Sababoota:
Sagaleen dhiiraa tasgabbii fi nagaa ibsuu danda’a.
Sagaleen murteessaa fi of-amantaa qabu dubartoota biratti fudhatama argata.
Dubartiin sagalee gaariin ittiin tasgabboofti.
---
3. HARKAA FI QUBAA
Harki dhiiraa kan humna, of-amantaa, fi qajeelummaa ibsuuf gargaaruudha. Dubartoonni harka dhiiraa keessatti:
Harka jabaataa fi sirrii qabu jaallatu.
Harka qulqulluu fi akkaataa qabatamaa isaa ilaalan.
Qubni sirrii fi dheeraa ta’e hawata.
Sababoota:
Harki humna fi tasgabbii ibsuu danda’a.
Qubni xiqqaa fi miidhagaa sochii gaarii agarsiisaa waan ta’eef dubartoota biratti jaalatama.
Harki dhiiraa miira tasgabbii fi eeggannoo ibsuu danda’a.
---
4. MIILA FI SOCHII
Miilli dhiiraa jabaataa fi sirrii ta’uu qaba. Dubartoonni miila dhiiraa keessatti:
Miila jabaataa fi sochii gaarii qabu filatu.
Sochii of-amantaa fi tasgabbii agarsiisu jaallatu.
Miilli qulqulluu fi sirrii ta’e hawata.
Sababoota:
Miilli sochii sirrii agarsiisa.
Dubartoonni dhiira miila sirrii fi qulqulluu qabu filatu.
Miilli humna fi tasgabbii ibsuuf gargaaru.
---
5. QOOMA (SHOOBDOO FI QABEENYA JIRUU)
Qoomni dhiiraa dubartoota irratti dhiibbaa guddaa qaba. Dubartoonni qoma dhiiraa keessatti:
Qoma bal’aa fi sirrii qabu filatu.
Qoma sirrii fi miidhagaa qabu jaallatu.
Shoobdoo fi wantoota qoma keessatti mul’atan filatu.
Sababoota:
Qoomni dhiiraa tasgabbii fi eeggannoo ibsuu danda’a.
Dhiironni qoma bal’aa fi humna qabu dubartoota biratti fudhatama argatu.
---
6. DHAAGGUU FI XIYYEEFFANNA
Dubartoonni dhiira dhagahuu danda’u fi xiyyeeffannoo isaaniif kennu filatu. Kunis miira isaanii akka ibsatan gargaaru.
Sababoota:
Dhaggeeffachuun walitti dhufeenya cimaa uuma.
Dhiirri dhaga’uu danda’u dubartoota biratti kabaja argata.
---
7. DHAQNA (HUMNA FI JIREENYA)
Dhaqni dhiiraa humna fi jiruu isaa agarsiisuuf kan gargaaru dha. Dubartoonni:
Dhiira dhaqna miidhagaa fi sirrii qabu filatu.
Humna isa ilaalanii hubannoo argatu.
Sababoota:
Dhaqni dhiiraa miira tasgabbii fida.
Dubartiin dhaqna jabaataa fi sirrii qabu filatti.
---
8. AKKAATAA YAADUU FI AMALAA
Dubartoonni dhiirsa amala gaarii fi akkaataa yaaduu danda’u filatu.
Sababoota:
Dhiirri amala gaarii qabu walitti dhufeenya cimaa uuma.
Haala yaad-tolaa fi itti-gaafatamummaa qabu filatu.
---
9. ULFINA FI NAMOOMAA
Dhiirri ulfina fi kabaja qabu dubartoota biratti fudhatama guddaa qaba.
Sababoota:
Ulfinni walitti dhufeenya cimsuu danda’a.
Kabaja fi iccitii tiksuu danda’u filatu.
---
10. HUMNA FI ITTI-GAAFATAMUMMAA
Dubartoonni dhiira humna fi itti-gaafatamummaa qabu filatu.
Sababoota:
Itti-gaafatamummaan jaalala cimaa fida.
Humni dhala namaa keessatti murteessaa dha.
---
XUMURA
Dubartoonni qaama dhiiraa keessatti bakka adda addaa jaallatu. Kunis haala jireenya, amala, fi qaama irratti hundaa’a. Qaama dhiiraa keessatti fuula, harka, sagalee, fi qoma filachuun dubartootatti haala miira fi tasgabbii isaanii irratti dhiibbaa qaba.