Walitti dhufeenyi dhiiraa fi dubartii wantoota garaagaraa irratti hundaa’a. Dhiironni qaama dubartootaa keessatti bakka adda addaa jaallatu. Sababni isaas kan walitti dhufeenya jaalalaa, hawwii saalaa, akkasumas wantoota sammuu fi qalbii isaanii hawatan irratti hundaa’a. Iddoon dhiironni hedduun jaallatan keessaa muraasni:
---
1. FUULA (FAKKAN, IJA, BIRAA, FI DAMMAQINA)
Fuulli dubartii qaama dhiira biratti hubannoo guddaa qabu keessaa isa tokko dha. Fuulli qaama guutuu nama ibsuuf meeshaa guddaa waan ta’eef, dhiironni hedduun fuula dubartootaa irratti xiyyeeffachuun itti dhiyaatu.
Fuula keessatti bakka adda addaa jaallachuu danda’u, fakkeenyaaf:
Ija: Ijji nama tokko miira isaa ibsuu danda’a. Dhiironni ija dubartootaa keessatti bareedina, cal’isummaa, fi dammaqina isaa filatu. Ijji ifaa fi gara-lafina agarsiisu dhiironni biratti jaalatama.
Ilkaan fi Dibbee: Ilkaan bareedaa fi dibbeen tasgabbii fi dhugaa namaa agarsiisu. Dhiironni ilkaan qulqulluu fi dibbee gara nama hawwatu jaallatu.
Fakkan: Fuulli nama tokko akkaataa ilaalcha isaa agarsiisa. Fakkiin dubartootaa dhiira biratti bareedina addaa qaba.
Seefti: Seeftiin nama tokko miira gammachuu ibsuu danda’a. Seeftii dhugaa fi miira keessa jiru agarsiisu dhiiraf miidhagaa dha.
Sababoota Fuula Dhiironni Jaallatanii:
Fuulli miira namaa ibsa.
Ijji walitti dhufeenya gadi-fageenya qabu uumuu danda’a.
Fakkiin dubartootaa dhiira biratti bareedina addaa qaba.
Ilkaan bareedaa fi dibbeen miira obsa namaaf kenna.
---
2. QUBA FI HARKAA
Harka fi qubni dubartootaa dhiira biratti iddoo guddaa qaba. Harki akka mallattoo qulqullina, miira, fi haala jireenya dubartii tokkoo agarsiisuu danda’a. Dhiironni quba xiqqoo, harka miidhagaa, fi sochii sirrii qabu jaallatu.
Sababoota Harka Dhiironni Jaallatanii:
Harki miira dubartii tokkoo ibsuuf danda’a.
Quba xiqqoo fi socho’u hawwii saalaa fi tokkummaa uuma.
Harka sochii gaariin dhiiraf mul’achuun gammachuu fida.
Harki dhala namaa irratti miira jaalalaa fi tasgabbii uumuu danda’a.
Dhiironni yeroo baay’ee harka dubartii ilaaluun haala jireenya isaanii fi miira isaanii ni hubatu.
---
3. MIILA (JABAACHUU YKN LALLAAFFACHUU)
Miilli qaama guddaa kan ta’ee fi dubartiin akkaataa miila isheetti dhiironni garagalfatu. Dhiironni miila bareedaa, akkaata sochii fi jabaachuu/lallaaffachuu isaa irratti xiyyeeffatu.
Sababoota Miila Dhiironni Jaallatanii:
Miilli fayyaa fi qulqullina agarsiisa.
Dhiironni miila sirrii ta’e, tokkummaa qaamaa agarsiisu jaallatu.
Miilli haala nam-tolchee ta’e hawwii fi jalala uumuu danda’a.
Sochiin miilaa qaama guutuu irratti dhiibbaa qaba.
Dhiironni miila lallaaffaa fi sochii gaarii qabu filatu. Akkasumas, qulqullina miila irratti xiyyeeffachuun barbaachisaa dha.
---
4. SAGALEE FI DUBBII
Sagaleen dubartootaa dhiira biratti iddoo guddaa qaba. Sagaleen suuta fi tasgabbaa’aa dhiira biratti jaalatama. Dhiironni sagalee dhageefachuun, dubbii fi haala dubbii irratti xiyyeeffatu.
Sababoota Sagalee Dhiironni Jaallatanii:
Sagaleen madda miira cimaa fi tasgabbii ta’uu danda’a.
Dhiironni sagalee lallaaffaa, tasgabbaa’aa fi sirrii jaallatu.
Dubbii suuta fi kabaja qabu dhiironni filatu.
Sagaleen dhageettii jaalalaa fi walitti dhufeenya cimsuu danda’a.
Sagaleen tokko dhiiraaf yeroo baay’ee kabaja fi gammachuu fida. Dhiironni sagalee suuta dubbatu, tasgabbaa’aa fi sirrii ta’e filatu.
---
5. QAAMA GUBBUU FI JIREENYAA
Qaama gubbuun dubartootaa dhiira biratti xiyyeeffannaa guddaa qaba. Fakkeenyaaf: mataa, gubbaa laphee, fi morma.
Sababoota:
Mataan hubannaa fi dammaqina namaa agarsiisa.
Gubba laphee fi mormaan dhiira biratti waan jaalatamuudha.
Qaama gubbuun xiyyeeffannoo fi kabaja uumuu danda’a.
---
6. QAAMA JALAA
Qaama jalaa dhiironni xiyyeeffatanii ilaalu. Kunis qaama ijaa keessatti kan mul’atu dha.
Sababoota:
Qaama jalaa miidhagsuun tasgabbii fi gammachuu fida.
Qaamni jalatti haalli mijataa dhiiraf barbaachisaadha.
Walitti dhufeenya jajjabeessuuf gahee qaba.
---
7. HAALA SOCHII FI DHAQQABAMUU
Sochiin dubartootaa dhiira biratti barbaachisaadha. Haala sochii isaanii ilaalanii wanti jaalatamu ni jira.
Sababoota:
Sochiin gaariin bareedina qaamaa agarsiisa.
Dhiironni sochii tasgabbii fi sirrii jaallatu.
Sochiin qaama keenyaa miira keenyas ibsuuf gahee qaba.
---
8. DHIIRSA GUBBAA (LOOFEE FI GOGAA)
Dhiirsa gubbaa ykn loofeen dhiira biratti hubannoo guddaa qaba.
Sababoota:
Loofeen miira fi bareedina agarsiisa.
Gogaan qulqulluu fi tasgabbaa’aa dhiiraf barbaachisaadha.
---
9. DHAAGGU FI XIYYEEFFANNA
Dhiironni dhagahuu fi xiyyeeffannaa dubartootaa jaallatu. Kunis gara walitti dhufeenya cimaatti nama geessa.
Sababoota:
Xiyyeeffannaan walitti dhufeenya cimsuu danda’a.
Dhaggeeffachuun dhiiraf gatii guddaa qaba.
Dubartiin nama dhageessisu dhiira biratti jaalatama.
---
10. AMALA FI ULFINA
Dhiironni amala gaarii fi ulfina dubartootaa jaallatu. Amalli akkasii walitti dhufeenya cimaa fida.
Sababoota:
Amalli gaariin dhiira biratti beekamtii qaba.
Ulfina qabaachuun kabaja namaaf uuma.
Amalli tokko walitti dhufeenya cimsuuf barbaachisaadha.
---
XUMURA
Iddoowwan armaan olii dhiironni dubartoota keessatti jaallatan kan murteessan sababa gosa lama qabu: kan walitti dhufeenya uumuu danda’u fi kan bareedina uumuu danda’u. Qaama dubartootaa keessatti fuula, harka, miila, fi sagalee filachuun dhiiraf qooda guddaa qaba.