Minilik Abbaa Taayyee

Minilik II (1844 – 1913) mootii guddaa Itiyoophiyaa fi hogganaa gootummaa seenaa Oromoo fi Itiyoophiyaa keessatti iddoo guddaa qabaatu. Inni akka seenaa mootummaa Itoophiyaa keessatti nama biyyattii walitti fiduu danda’e tokkootti beekama. Seenaa isaa gabaabinaan akkana:

Dhaloota fi Bara Dargagummaa

Minilik Abbaa Taayyee (Sahle Mariam) jedhamee kan moggaafame bara 1844 Godina Shawaa keessatti dhalate. Abbaa isaa Ras Hayil Malakot yoo ta’u, haati isaa Ijjiggee jedhamti. Haati isaa Minilikin guddiftu, bara ijoollummaa Minilik Shawaa keessatti tajaajila mootummaa jalqabee ture.

Mootii Shawaa

Minilik bara 1866-1889 Mootii Shawaa ture. Yeroo kana humna isaa cimsuun mootota Oromoo fi naannolee biro waliin hariiroo cimaa uumuu irratti hojjate. Minilik gosa Oromoo gara garaa waliin hariiroo siyaasaa fi daldalaa uumee walitti dhufeenya jabaa ijaare.

Mootii Itiyoophiyaa

Minilik bara 1889 Mootii Itiyoophiyaa ta’e. Yeroo isaa keessatti hojiiwwan gurguddoo hedduun raawwataman:

1. Waraana Adwaa (1896): Minilik biyya isaaniif mootummaa fi ummata isaanii waliin ta’uun waraana Adwaa irratti humna koloneeffattoota Xaaliyaanii injifate. Injifannoon kun kolonii taasifamuu Itoophiyaa dhoorke, addunyaatti immoo iddoo guddaa argate.

 

2. Walitti Fidaa Biyyaa: Minilik naannolee gara Oromiyaa, Sidaamaa, Gambeellaa fi Kibba biyyattii biroo qabatee mootummaa tokkummaa uumuu danda’e.

 

3. Teekinoolojii fi Misooma: Bara Minilik keessa baaburaa Finfinnee irraa gara Jabuutii hojjechuu jalqaban; yeroo jalqabaaf dhangaa haaromsa biyya keessatti fayyadamuu jalqabsiise.

 

Hariiroo Oromoo Waliin

Minilik Oromoo fi naannoo Oromiyaa irratti qabsoo cimaa geggeessuun harka mootummaa isaa jala galche. Haa ta’u malee, waraanni fi dirqisiisaan uummata Oromoo irratti rawwatamee seenaa siyaasaa fi hawaas-dinagdee irratti rakkoo uumee jira. Oromoonni hedduun akka qabsaa’anii fi mirga isaanii gaafatan kan taasisan hammi isaa yeroo isaa keessatti murtaa’e.

Du’a Minilik

Minilik bara 1913 lubbuun darbe. Erga inni du'een booda mootummaa fi Itiyoophiyaan hoggansa itti aanutti dabarte, garuu biyya Itiyoophiyaa keessatti jijjiirama guddaa bu'ureesse.

Seenaa isaa irratti odeeffannoo dabalataa ykn ilaalchota Oromoo irratti marii dabalataa barbaadde?